Wat doet stress met onze hersenen?
In dit artikel lees je …
… wat stress precies is.
… hoe chronische stress ontstaat.
… wat de gevolgen van chronische stress op de hersenen en het lichaam zijn.
… hoe je met bewegen stress kan verminderen.
Wat is stress?
Stress is eigenlijk een lichamelijk reactie op een situatie die mogelijk gevaarlijk is. Onze hersenen beoordelen namelijk in iedere situatie of er gevaar dreigt. Als er geen alarmsignalen komen, ervaren we geen stress. Maar zijn die signalen er wel? Dan gaat ons zenuwstelsel het lichaam automatisch voorbereiden op ‘vechten, vluchten of bevriezen’.
Allereerst maken onze bijnieren adrenaline aan. Daardoor spannen de spieren zich aan, versnelt de hartslag en stijgt de bloeddruk. Als de situatie na enkele minuten bedreigend blijft, gaat onze bijnierschors cortisol aanmaken. Cortisol is een stresshormoon. Het zorgt er onder andere voor dat we emotionele ervaringen beter onthouden. Dat wil zeggen dat als je iets meemaakt waarbij je een sterke emotie voelt, je geheugen dit extra goed opslaat. Daardoor kunnen we in de toekomst gevaarlijke situaties vermijden die ooit veel angst in onze hersenen veroorzaakten.
Het is normaal dat je lichaam met stress reageert op een bedreigende situatie. Dat is niet erg, zolang de reactie binnen enkele minuten afneemt. Stress wordt pas een probleem als het chronisch (langdurig) optreedt.
Daarbij is het goed om te begrijpen dat onze hersenen situaties vaak als bedreigender zien dan ze echt zijn. Ooit leefden we namelijk in een omgeving waar geritsel in de bosjes kon betekenen dat er een hongerig beest in de buurt was. Onze leefomgeving is nu veranderd, maar ons brein reageert nog steeds op dezelfde manier. En daardoor kan je brein een vervelende e-mail of volle agenda als groot alarmsignaal labelen, terwijl je helemaal niet in levensgevaar bent. Je lichaam wordt dan – onnodig – voorbereid op vechten, vluchten of bevriezen. Ons leven zit dus vol situaties die een lichamelijke stressreactie kunnen opwekken. En chronische stress ligt dan op de loer.
Hoe werkt chronische stress precies?
Door chronische stress verandert uiteindelijk de structuur van onze hersenen (onder voetnoot 1 lees je hoe dat proces neurologisch precies werkt). Bij langdurige stress blijft ons lichaam namelijk teveel cortisol produceren. Cortisol is een neurotoxische stof, die bij te grote hoeveelheden in het bloed de hippocampus beschadigt. En een ontregelde hippocampus levert problemen op. De hippocampus remt normaal gesproken onder andere de hypothalamus, die invloed heeft op de HPA-as (Hypothalamic Pituitary Adrenal Axis). Dit wordt ook wel de stress-as genoemd en is een belangrijk ‘feedback-systeem’ dat stress regelt. Zie het als een thermostaat die meet hoeveel stress er is, waarna het de reactie (aanmaak van cortisol) bijstelt. Wordt de HPA-as geremd door de hypothalamus? Dan neemt de aanmaak van cortisol af: de stress trekt weg. Maar wordt de HPA-as onvoldoende geremd? Dat zorgt ervoor dat er meer cortisol wordt aangemaakt: de stress houdt aan of wordt erger. Daardoor ontstaat een vicieuze cirkel: stress leidt tot meer stress door een toegenomen en blijvende productie van cortisol, wat tot meer stress leidt, etc.
Kortom:
- Chronische stress betekent teveel cortisol
- Teveel cortisol ontregelt de hippocampus
- Een ontregelde hippocampus remt de hypothalamus onvoldoende
- De ontregelde hypothalamus remt de HPA-as te weinig
- De onvoldoende geremde HPA-as blijft aansturen op de aanmaak van cortisol
- Teveel cortisol ontregelt de hippocampus
Etc…
Stress en negatieve emoties
In het bovenstaande filmpje vertelt dr. Erik Scherder waarom stress samengaat met negatieve gevoelens. Samengevat werkt dat zo:
- Stress start in de hypothalamus
- De hypothalamus maakt stresshormoon cortisol aan
- Cortisol activeert de hippocampus, want die moet stress afremmen
- Bij teveel stress raakt de hippocampus dus overwerkt.
Een overwerkte hippocampus uit zich ook in geheugenproblemen, depressie en angststoornissen. Dit is dan ook de reden dat veel mensen die last hebben van bijvoorbeeld langdurige stress of burn-out geheugen- en concentratieproblemen hebben. - En teveel stress beschadigt de frontale lob, die de amygdala moet remmen
- De amygdala wordt onvoldoende geremd
- Een ongeremde amygdala ontketent negatieve emoties
- Negatieve emoties wakkeren stress aan in de hypothalamus
En de cirkel is rond…
Wat zijn de gevolgen van chronische stress op de hersenen?
Het is goed dat ons lichaam in gevaarlijke situaties een stressreactie geeft. Het helpt ons om veilig te blijven. Maar heb je langere tijd stress? Dan levert dat problemen op voor ons brein. Het heeft invloed op hoe we ons voelen, maar ook op onze gezondheid.
Depressie, burn-out en anststoornissen
Langdurige stress hangt samen met depressie, burn-out en angststoornissen. De hormoonhuishouding is namelijk verstoord, hersengebieden zijn ontregeld en soms zelfs beschadigd en verschillende systemen werken niet zoals normaal.
Stress en psychische klachten werken elkaar vaak ook in de hand. Dat is het geval wanneer de stress bijvoorbeeld tot meer angst, paniek en somberheid leidt – wat weer tot stress leidt. Daarom is het zo belangrijk om stress te verminderen als je last van psychische klachten hebt.
Verlies aan hersenmassa
Uit een onderzoek aan de universiteit van Yale blijkt dat chronische stress ook leidt tot een verlies aan synaptische functies. Synapsen zijn de plaatsen waar de overdracht van elektronische signalen tussen verschillende hersencellen plaatsvindt. Het verlies aan synaptische functies zou dan weer leiden tot een verlies aan grijze massa in de prefrontale cortex. Dat is het gebied dat cognitieve en emotionele taken heeft, zoals het nemen van beslissingen, plannen, sociaal gedrag regelen en impulsbeheersing.
Een verlies aan grijze massa in de prefontale cortex levert problemen op. Normaal gesproken remt dit deel de delen in de hersenen die onze emotionele responsen aansturen. De prefontale cortex regelt namelijk onze cognitieve functies, en om dat goed te kunnen doen moet er emotionele beheersing zijn.
Ook dempt de prefontale cortex het deel dat bij stress moet inschatten of een situatie bedreigend is. Wanneer de massa in de prefrontale cortex afneemt, wordt dus ook de angstrespons bij stress minder goed onder controle gehouden. Anders gezegd: op den duur kan stress tot angstklachten leiden.
Ook kan een verlies aan grijze massa in de prefontale cortex een negatieve invloed hebben ons geheugen en op de manier waarop we dingen aanleren.
Verhoogde angstrespons
Chronische stress kan leiden tot snellere en hevigere reacties op angst. Dat werkt zo: de verbinding tussen het emotieregulerend systeem en het geheugen wordt sterker door de stress. Chronische stress veroorzaakt namelijk een verlies aan grijze massa en een teveel aan witte hersenstof (zie het vorige kopje). Deze combinatie kan schadelijk zijn voor ons rationele (verstandelijke) en emotionele systeem. Het kan zelfs angst- en stemmingsstoornissen in de hand werken. Door de versterkte verbinding tussen het ‘emotiecentrum’ en het geheugen worden angstresponsen namelijk ook veel sneller en heviger. Dat is bijvoorbeeld wat er gebeurt bij mensen met een posttraumatische stressstoornis.
In feite gaat het om een soort sensitisatie: de reflexen op prikkels worden sterker. De hersenen van mensen die lange tijd onder grote stress hebben gestaan, ontwikkelen na verloop van tijd een overgevoeligheid voor stressors (stress-prikkels). Door die overgevoeligheid lokken ook kleine prikkels dan enorm hevige stress- en angstreacties uit.
Een verlaagd immuunsysteem
Chronische stress verzwakt je immuunsysteem – en dat heeft ook gevolgen voor de hersenen. Een verzwakt immuunsysteem betekent dat je vatbaarder bent om ziek te worden. Je immuunsysteem regelt namelijk dat virussen, bacteriën en andere ‘indringers’ onschadelijk worden gemaakt. Ook zorgt het ervoor dat er van alles hersteld en opgeruimd wordt in het lichaam en het brein. Heb je dus lange tijd veel stress? Dan gaat je weerstand omlaag en dat zorgt er bijvoorbeeld voor dat herstel- en opruimwerk minder goed wordt uitgevoerd in de hersenen.
Wat doet stress met het lichaam?
Chronische stress heeft niet alleen effecten op het brein en de geest. Het heeft verschillende negatieve effecten op je hele lichaam. In het onderstaande, Engelstalige filmpje leer je in rap tempo over deze negatieve effecten.
Enkele van deze effecten zijn:
- Hogere bloeddruk en meer risico op hartproblemen
- Gevoelige maag en darmen
- Verhoogde eetlust en moeite met het kwijtraken van vet
- Hoofdpijn en gespannen spieren
Hoe kan ik met sport en bewegen stress verminderen?
Chronische stress heeft dus veel negatieve effecten op hoe je je voelt en hoe gezond je bent. Daarom is het belangrijk om een teveel aan stress te voorkomen.
Sporten en bewegen helpt daar enorm bij. Dat werkt onder andere op deze manieren:
- De toename van endorfine– het snelst werkende anti-stress hormoon – en verbetering van het endorfinesysteem door sporten en bewegen.
- De toename van de productie van BDNF, oftewel brain-derived neurotrophic factor.
Steeds meer mensen gebruiken sport en bewegen als manier om bijvoorbeeld depressie, burn-out en angststoornissen tegen te gaan. Het is goed om te beseffen dat bij veel psychische klachten en stoornissen stress een onderliggende rol speelt. Dat betekent dat werken aan het verminderen van stress en het verbeteren van je psychische gezondheid hand in hand gaan.
Wil je wel meer sporten en bewegen om stress te verminderen, maar heb je behoefte aan tips hóe je dat doet? Lees hier alles over in beweging komen en blijven.
Voetnoot 1.
Hoe de veranderingen in de hippocampus precies verlopen, brachten Daniela Kaufer, professor in de Biologie aan de Universiteit van Berkeley, en haar collega’s in kaart. “In de hersenen kunnen we grosso modo twee soorten cellen onderscheiden”, zegt Kaufer. Enerzijds is er de grijze hersenstof: de cellen en neuronen die informatie verwerken en opslaan. Anderzijds is er een witte hersenstof. “Dat zijn de zenuwcellen en vezels die zorgen voor de vlotte overdracht van elektronische signalen tussen de hersencellen.” Een teveel aan witte hersenstof versnelt de overgang van prikkels tussen bepaalde delen van de hersenen. Uit het onderzoek van Kaufer blijkt dat chronische stress de ontwikkeling van witte hersenstof stimuleert, terwijl het de productie van grijze hersenstof afremt. Daardoor ontstaat er in bepaalde delen van de hersenen – met name in de hippocampus – het gebied dat onze emoties en ons geheugen reguleert – een overvloed aan de witte signaalstof. “Die overvloed verstoort er de communicatie en de timing van informatieoverdracht tussen hersencellen.”
Bron: De Morgen